:::nostress::: ...(please?)

Thursday, December 18, 2003

just check it out and join...

Er bestaat geen beter middel om het individu te beschermen tegen het vervagen van de eigen grenzen, dan het bezit van een geheim dat hij wil of moet behoeden en dat hem van anderen onderscheidt. Al in het allereerste begin van een samenleving herken je de behoefte aan geheime organisasies. En als er geen geheim bestaat dat op goede gronden verdedigd moet worden, dan wordt er één uitgevonden of bedacht, een ‘geheim’ dat dan door de gepriviligieerde ingewijden ‘geweten’ en ‘begrepen’ wordt. Dit was het geval bij de Rozenkruisers en bij vele anderen. Onder deze pseudogeheimen bevinden zich ironies genoeg door de ingewijden in het geheel niet gekende wérkelijke geheimen; bij voorbeeld bij die genootschappen die hun ‘geheim’ bij voorkeur aan de alchemistiese tradisie ontleenden.

De behoefte aan geheimdoenerij is op een primitief nivo van vitaal belang, want het gemeenschappelijk geheim is het sement dat de samenleving bijeenhoudt. Het geheim op sosiaal nivo betekent een heilzame kompensasie voor het gebrek aan samenhang bij de individuele persoonlijkheid, die door voortdurend weer terug te vallen op de oorspronkelijke onbewuste identiteit met de anderen steeds weer uiteenvalt. Het bereiken van het doel, namelijk een individu dat zich zijn aard bewust is, wordt daardoor een langdurige, bijna hopeloze opvoedingstaak. Want immers: de gemeenschap van afzonderlijke, door inisiasie onderscheiden individuen komt alleen tot stand juist weer door onbewuste identiteit – al gaat het hier dan ook om een sosiaal gedifferentieerde identiteit.

Het geheime genootschap vormt een tussenfase op weg naar de individuasie: men laat het nog aan een kollektieve organisasie over om zich te laten differesiëren; dat wil zeggen men heeft nog niet ingezien, dat het eigenlijk de taak van het individu is om, onderscheiden van anderen, op eigen benen te staan. Alle kollektieve identiteiten, zoals het horen bij een organisasie, je bekennen tot een –isme en dergelijke, staan de vervulling van deze taak in de weg. Het zijn krukken voor de lammen, schilden voor de bangen, rustplaatsen voor de luien, kinderkamers voor onverantwoordelijken – maar ook herbergen voor armen en zwakken, veilige havens voor schipbreukelingen, een familieschoot voor wezen, een glorierijk doel waar teleurgestelde verdoolden en moede pelgrims vurig naar verlangen, een kudde en een veilige weide voor verdwaalde schapen, en een moeder, die voedsel en groei betekent. Het zou daarom niet juist zijn deze tussenfase als hindernis te beschouwen, ze vormt integendeel al sinds tijden de enige bestaansmogelijkheid van het individu, dat in onze tijd meer dan ooit bedreigd lijkt met anonimiteit. De kollektieve identiteit is in onze tijd nog zó essensieel, dat ze voor velen met een zeker recht als einddoel geldt – terwijl elke poging om de mens wat nader te brengen tot een volgende stap op weg naar zelfstandigheid, als aanmatiging of vermetelheid, als fantasie of onmogelijkheid gezien wordt.

Ondanks dit alles kan het toch gebeuren dat iemand zich op goede gronden genoodzaakt ziet de tocht in de wijde verten op eigen kracht te ondernemen, omdat hij onder alle hem geboden omhulsels, vormen, omheiningen, levenswijzen en atmosferen, niet datgene vindt wat hij nodig heeft. Hij zal alleen gaan en zijn eigen gezelschap vormen. Hij zal zijn eigen veelheid zijn, die uit allerlei meningen en tendenzen bestaat. Deze hoeven echter niet noddzakelijk in dezelfde richting te wijzen. Hij zal integendeel met zichzelf in tweestrijd zijn en grote moeilijkheden ondervinden als hij zijn eigen veelheid tot een gemeenschappelijke aksie wil bundelen. Ook wanneer hij uiterlijk beschermd is door de sosiale tussenvormen van de tussenfase, bezit hij daarmee nog geen bescherming tegen de innerlijke veelheid die hem met zichzelf in onmin brengt en die hem uitlevert aan de dwaalwegen van de identiteit met de uiterlijke wereld.

Zoals de ingewijde deze dwaalweg van de ongedifferensieerde kollektiviteit afsnijdt doordat hij het geheim van zijn genootschap heeft, zo heeft ook de eenling op zijn eenzame paden een geheim dat hij om de één of andere reden niet mag of kan prijsgeven. Een dergelijk geheim dwingt hem tot isolement in zijn eenzame onderneming. Heel veel mensen kunnen dit isolement niet verdragen. Dat zijn de neurotisji, die noodgedwongen verstoppertje spelen met anderen en zichzelf, zonder dat ze ook maar iets werkelijk ernstig kunnen nemen. Ze offeren in de regel hun individuele bestemming op aan hun behoefte aan kollektieve aanpassing, waartoe ze door alle meningen, overtuigingen en idealen van hun omgeving aangemoedigd worden. Tegen deze laatste bestaan bovendien geen verstandige argumenten. Alleen een geheim dat men niet verraden kan, dat wil zeggen één dat men vreest, of dat men niet onder woorden kan brengen (en dat daarom naar het zich laat aanzien in de kategorie van het ‘onzinnige’ thuishoort) kan de anders onvermijdelijke stap terug verhinderen.

De behoefte aan een dergelijk geheim is in veel gevallen zó groot dat gedachten en handelingen verwekt worden, die men niet meer kan verantwoorden. Daarachter staat meestal geen willekeur of overmoed, maar een dira necessitas (harde noodzaak) die voor het individu zèlf onverklaarbaar is, die de mens met een roekeloze fataliteit overvalt en die hem wellicht voor het eerst in zijn leven de aanwezigheid van het sterkere en vreemde ad oculos (op aanschouwelijke wijze) demonstreert op zijn meest persoonlijke domein, waar hij heer en meester dacht te zijn.

Een aanschouwelijk voorbeeld geeft het verhaal van Jacob die met de engel worstelde en er met een ontwrichte heup vanaf kwam, maar juist daardoor een moord verhinderde. De toenmalige Jacob was in de gunstige omstandigheid dat iedereen zijn verhaal geloofde. Een Jacob uit onze tijd zou alleen maar een veelzeggend lachje ten antwoord krijgen. Hij zal er de voorkeur aan geven maar liever niet over dit soort aangelegenheden te praten, zeker niet als hij er privé-opvattingen over de boodschapper van Jahwe op na wil houden. Daarmee is hij tegen wil en dank in het bezit gekomen van een geheim waar niet over te praten valt, en hij komt buiten de kring van de kollektiviteit te staan. Natuurlijk zal zijn mentale reserve toch nog aan het licht komen als hij er niet in mocht slagen zijn leven lang te huichelen. Maar neuroties wordt iedereen die beide tegelijk tracht te doen: zijn individuele bestemming volgen én zich aanpassen aan de kollektiviteit. Een dergelijke ‘Jacob’ heeft zichzelf niet toegegeven dat de engel eigenlijk de sterkere was, want we hebben naderhand nooit gehoord dat de engel toevallig óók hinkte.

Wie dus, gedreven door zijn daimon, de stap durft te doen over de grens van de tussenfase, komt werkelijk terecht in het ‘Unbetretene, nicht zu Betretende’, waar hij niet over veilige paden wordt geleid en waar geen beschermend onderdak voor hem klaarstaat. Er bestaan daar ook geen wetten, voor het geval hij in een situasie terecht zou komen die hij niet voorzien heeft; bij voorbeeld een plichtskonflikt waar hij zich niet luchthartig vanaf kan maken. Gewoonlijk duurt het uitstapje in ‘No Man’s Land’ slechts zo lang als een dergelijk konflikt zich nog niet aanmeldt – en er komt meestal heel snel een eind aan als zo’n konflikt ook maar in de verste verte vermoed wordt. Dat een mens dan op de vlucht slaat zal ik hem niet kwalijk nemen. Maar dat hij van zijn zwakheid en lafheid een verdienste gaat maken, dat kan ik niet goedkeuren. Aangezien mijn verachting hem verder geen schade doet, kan ik deze rustig uitspreken.

Riskeert iemand echter een oplossing van het plichtskonflikt op eigen verantwoording, en voor een rechter die dag en nacht over hem oordeelt, dan is hij in de situasie van de ‘enkeling’ terechtgekomen. Hij bezit een geheim dat geen openlijke diskussie verdraagt, alleen al niet omdat hij voor zichzelf reeds een medogenloos aanklager en vasthoudende verdediger is geweest, en omdat geen enkele wereldlijke of geestelijke rechter hem zijn nachtrust terug kan geven. Bovendien: als hij hun beslissingen al niet tot vervelens toe kende, was het ook nooit tot een plichtskonflikt gekomen. DIT LAATSTE VERONDERSTELT ALTIJD EEN VERHOOGD BEWUSTZIJN VAN DE EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID. MAAR JUIST DEZE DEUGD VERBIEDT HEM HET ERKENNEN VAN EEN KOLLEKTIEF BESLUIT. DAAROM IS DE RECHTBANK VERPLAATST VAN DE UITERLIJKE NAAR DE INNERLIJK WERELD, WAAR ACHTER GESLOTEN DEUREN HET VONNIS WORDT GEVELD.

Deze verandering echter verleent het individu een betekenis, die voorheen ongekend was. Hij bestaat niet alleen meer uit zijn welbekend en sosiaal gedefinieerd ‘ik’, maar ook uit het oordeel wat dit ‘ik’ op zich en voor zich waard is. NIETS BEVORDERT DE BEWUSTWORDING MEER DAN DEZE INNERLIJKE KONFRONTASIE VAN DE TEGENSTELLINGEN. Niet alleen de aanklager legt tot dan onvermoede feiten op tafel, maar ook de verdediging moet zich op argumenten bezinnen waaraan niemand ooit eerder had gedacht. Daarmee is een aanzienlijk stuk van de buitenwereld in het innerlijk terechtgekomen, terwijl de buitenwereld ontlast of verarmd is met ditzelfde stuk – de innerlijke wereld is daarentegen in dezelfde mate in gewicht toegenomen als ze opgeklomen is tot de rang van een tribunaal voor etiese beslissingen. HET VAN TE VOREN ZOM ZO TE ZEGGEN ONDUBBELZINNIGE ‘IK’ VERLIEST ZIJN VOORRECHT UITSLUITEND AANKLAGER TE ZIJN EN RUILT DAT IN VOOR HET ‘NADEEL’ ZICH TEGELIJK IN POSISIE VAN BEKLAAGDE TE BEVINDEN. Het ‘ik’ wordt ambivalent en dubbelzinnig; het komt zelfs tussen hamer en aambeeld terecht. Het wordt een polariteit gewaar die boven hemzelf is gesteld.

Geplagieerd uit Herinneringen dromen gedachten. C. G. Jung (redaksie Aniela Jaffé)

Engelse titel Memories dreams reflections. ISBN 90-6069-806-1

. . . shared by : Miles Away

Posted by: slÖ / 03:44